«Χαῖρε, κυοφοροῦσα ὁδηγόν πλανωμένοις, χαῖρε, ἀπογεννῶσα λυτρωτήν αἰχμαλώτοις»
Ὁ εὐλαβής ὑμνογράφος, ὁ ὁποῖος συνέθεσε τόν ὑπέροχο αὐτό ὕμνο, πού φέρει τήν ὀνομασία «Ἀκάθιστος Ὕμνος», εἶχε ὑπόψη του τίς δογματικές Ἀποφάσεις τῶν Γ΄ & Δ΄ Οἰκουμενικῶν Συνόδων (431 καί 451 μ. Χ.). Κεντρικό του θέμα εἶναι ὁ Εὐαγγελισμός τῆς Θεοτόκου καί μποροῦμε νά διακρίνουμε δύο μέρη. Τό πρῶτο, μέ τούς οἴκους Α ἕως Μ εἶναι ἱστορία, μέ τήν ποιητική ἐξιστόρηση τῶν σταδίων ἀπό τόν Εὐαγγελισμό ὡς τήν Ὑπαπαντή. Τό δεύτερο τμῆμα, οἶκοι Ν – Ω, εἶναι τό θεολογικό ἤ δογματικό μέρος, ὅπου ὁ ὑμνωδός ἀναλύει τίς θεολογικές καί δογματικές προεκτάσεις τῆς Ἐνανθρώπισης τοῦ Κυρίου καί τό σκοπό της, πού εἶναι ἡ σωτηρία τῶν πιστῶν.
Ὁ ποιητής βάζει στό στόμα τοῦ Ἀρχαγγέλου, τοῦ Προδρόμου, τῶν ποιμένων, τῶν μάγων καί τῶν πιστῶν 144 συνολικά «Χαῖρε» πρός τήν Θεοτόκο, πού συνάπτονται στόν Χαιρετισμό τοῦ Γαβριήλ «Χαῖρε Κεχαριτωμένη» (Λκ. 1, 28), τόν ὁποῖο καί ἐμπλουτίζουν. Εἶναι ἕνας παιᾶνας πρός τήν Παναγία Μητέρα, ἕνας ὕμνος λυτρωτικός, ὕμνος εὐχαριστήριος καί νικητήριος πρός τήν Παντάνασσα καί Ἀνίκητη Στρατηγό, τήν Ἀειπάρθενο Θεοτόκο.
Ὁ Ὕμνος ἔχει χαρακτηριστεῖ καί ὄντως εἶναι ἀριστούργημα τῆς βυζαντινής ὑμνογραφίας. Γραμμένος μέ κανόνες ὁμοτονίας καί ἰσοσυλλαβίας, πλουτίζεται ἀπό κοσμητικά ἐπίθετα καί σχήματα λόγου, μέ τά ὁποῖα ἐξυμνεῖται ἡ ἐνανθρώπιση τοῦ Θεοῦ διά τῆς Θεοτόκου, ἐνῶ δημιουργεῖται κλῖμα χαρᾶς καί ἀγαλλίασης.
Τέλος ἡ ἀλφαβητική ἀκροστιχίδα παραπέμπει στήν Ἀποκάλυψη (21,6 & 22, 13) «Ἐγώ (εἰμί) τό Α καί τό Ω…ὁ πρῶτος καί ὁ ἔσχατος».
Τό Προοίμιο «Τῇ Ὑπερμάχῳ» δέν ἀνήκει στά πρῶτα δομικά στοιχεῖα τοῦ Ὕμνου. Εἶναι στιγμιαῖο δημιούργημα τοῦ ἔτους 626, σέ κλῖμα ἔκστασης καί εὐγνωμοσύνης πρός τήν Ὑπέρμαχο Στρατηγό, τήν Παναγία μας, στήν Ὁποία ἀποδόθηκε, καί δικαίως, ἡ συντριβή τῶν πολιορκητῶν τῆς Βασιλεύουσας Περσῶν καί Ἀβάρων καί ἡ σωτηρία τῆς Πόλης καί τοῦ λαοῦ της. Ὄρθιοι οἱ πιστοί στό Ναό τῆς Παναγίας τῶν Βλαχερνῶν, πλησίον τῆς Ὁποίας καταστράφηκε, αἰφνιδιαστικά καί κατά τρόπο ἀνεξήγητο μέ τήν ἀνθρώπινη λογική, ὁ στόλος τῶν Ἀβάρων, ἀνέπεμψαν, μέ δάκρυα εὐγνωμοσύνης, αὐτή τήν ὑπέροχη εὐχαριστία πρός τήν Κοσμοσώτειρα Παναγία. Τότε προσετέθη στόν παλαιό ὕμνο τό δεύτερο προοίμιο «Τῇ Ὑπερμάχῳ».
Ἡ κάθε φράση τῶν Χαιρετισμῶν μπορεῖ νά δώσει τό ἔναυσμα μιᾶς μακρᾶς σχετικῆς Ὁμιλίας. Ἐμεῖς θά ἑστιάσουμε ἀπόψε στό δίστιχο:
«Χαῖρε, κυοφοροῦσα ὁδηγόν πλανωμένοις,
χαῖρε, ἀπογεννῶσα λυτρωτήν αἰχμαλώτοις».
Ἡ Παναγία Μητέρα διακόνησε εὐλαβῶς τό ὑπερφυές Μυστήριο τῆς Θείας Ἐνανθρωπήσεως. Ὁλόκληρη ἡ ἀνθρωπότητα περίμενε τή λύτρωση, ὅπως εἶχε προεξαγγελθεῖ ἀπό τή στιγμή τῆς Παρακοῆς καί τῆς Ἔξωσης ἀπό τήν Ἐδέμ. Θά ἔλθει στόν κόσμο ἡ νέα Εὔα, πού θά γεννήσει τό Θεάνθρωπο, ὁ Ὁποῖος θά συντρίψει τό κεφάλι τοῦ διαβόλου, ἐνῶ αὐτός θά ἐνοχλήσει μονάχα τή φτέρνα του (Γεν. 3, 15). Καί ἔπρεπε νά συμβεῖ αὐτό, γιατί οἱ ἄνθρωποι εἶχαν χάσει τό δρόμο τους, εἶχαν περιέλθει σέ σύγχυση καί εἶχαν ἀποπροσανατολιστεῖ. Εἶχαν πλανηθεῖ ἀπό τά τερπνά καί τά ἐφήμερα τοῦ κόσμου, ἀπό τίς «Σειρῆνες» τῆς κάθε ἐποχῆς, ἐκεῖνες πού φαίνονται λεωφόρος στό ξεκίνημα, ἀλλά καταλήγουν σέ ἀδιέξοδο. Ἔπρεπε, λοιπόν, νά ἔλθει ὁ Κατάλληλος, ὁ Ἐπιδέξιος Ὁδηγός, Ἐκεῖνος πού διαβεβαίωσε ὅτι εἶναι «ἡ Ὁδός καί ἡ Ἀλήθεια καί ἡ Ζωή» (Ἰω. 14, 6). Μέ τόν ἐρχομό Του ἡ ζωή ξαναπαίρνει νόημα. Δέν εἴμαστε πιά ἔρημοι, «κάλαμοι ὑπό ἀνέμων σαλευόμενοι» (Μτθ. 11, 7). Τώρα, ξαναβρήκαμε τόν ἑαυτό μας, ἔχουμε ἀποστολή στή ζωή μας. Ὁ βίος μας εἶναι ἕνα στάδιο ἄσκησης καί μετάβασης πρός τή θέα τοῦ Θεοῦ καί συμμετοχή στή Βασιλεία Του. Θά ἀπολαύσουμε μετρίως τά ἀγαθά τῆς ζωῆς, θά εἰρηνεύουμε μέ τούς συνανθρώπους μας, θά ἑτοιμάσουμε καλούς ἀπογόνους καί θά φύγουμε γιά μιά ἄλλη ζωή, γιά ἕνα Βασίλειο, πού δέν ἔχει τέλος.
Σκλάβοι ἦσαν οἱ ἄνθρωποι πρίν ἀπό τήν ἔλευση τοῦ Χριστοῦ, ἄτομα χωρίς χαρά, χωρίς ἀγάπη, χωρίς ἐλπίδα. Ἔπρεπε νά ἔλθει ὁ Μεγάλος Λυτρωτής, νά μᾶς ἐξαγοράσει μέ τό αἷμα Του, καί νά μᾶς ἐπαναφέρει στή θερμή ἀγκαλιά Του. Μέ τή Σάρκωση τοῦ Λόγου οἱ ἄνθρωποι ἐλευθερώνονται ἀπό τά δεσμά τῆς ἁμαρτίας καί ζοῦν πλέον φυσιολογικά, ἐξελίσσονται ἀπό ἄτομα σέ πρόσωπα, ἀνακτοῦν τό χαμόγελό τους, συντηροῦν τήν ἐλπίδα τους καί ζεσταίνονται στήν ἀγκαλιά τοῦ Θεοῦ.
Ἀδελφοί μου ἀγαπητοί,
Τιμοῦμε ἀπόψε τήν Παναγία Μητέρα, γιά τόν ὑψηλό Της ρόλο στό Μυστήριο τῆς Ἐνανθρώπισης τοῦ Υἱοῦ. Τιμοῦμε τήν Πρέσβειρά μας πρός τόν Τριαδικό Θεό. Ἐκείνη παρακάθεται στό Θρόνο καί δέεται ἀκατάπαυστα γιά μᾶς. Αὐτό δείχνουν τά ἁπλωμένα χέρια Της στήν εἰκόνα τῆς Πλατυτέρας στήν κόγχη τοῦ Ἱεροῦ Βήματος. Ἐκεῖνα τά χαριτόβρυτα χέρια μᾶς παίρνουν ἀπό τή γῆ καί μᾶς ἀνεβάζουν στόν Οὐρανό.
Πόσο εὐλογημένοι καί εὐγνώμονες εἴμαστε γι’ αὐτή τή μεγάλη δωρεά τοῦ Θεοῦ πρός τόν ἄνθρωπο˙ ἡ Κεχαριτωμένη Θεοτόκος εἶναι τό στήριγμα ὅλων μας, τῶν νέων ἡ ἐλπίδα, τῶν ἀσθενῶν ἡ καταφυγή, τῶν ἀνέργων καί ἀστέγων ἡ προστασία, τῶν γερόντων ἡ βακτηρία, τοῦ κάθε πονεμένου ἡ καταφυγή.
Νά σᾶς εὐλογεῖ ὁ Πανάγαθος Θεός, μέ τήν πρεσβεία τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου. Καλό ὑπόλοιπο τῆς Μεγάλης Σαρακοστῆς καί Καλή Ἀνάσταση.
Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ
† Ὁ Νίκαίας Ἀ λ έ ξ ι ο ς