Για την εξομολόγηση είναι αναγκαίο να προηγηθεί προπαρασκευή, γιατί ο προσερχόμενος απροετοίμαστα στον πνευματικό, κατά λογική αναγκαιότητα, ούτε τις ελλείψεις του θυμάται ούτε γνωρίζει ακριβώς τις υπερβολές του. Αγνοεί δηλαδή ποια από τα οφειλόμενα καθήκοντα έχει εκπληρώσει και ποιο είναι το πλήθος των αμαρτιών του. Γιατί είναι αδύνατον αυτός που δεν εξέτασε από τις προηγούμενες μέρες τις πράξεις του, υπολογίζοντάς τες με δίκαια μέτρα και εκτιμώντας τες ανάλογα με την αξία τους, συναισθανόμενος έτσι τον βαθμό της ενοχής του με πρέπουσα ακρίβεια και αμεροληψία, να καρπωθεί κάποια ωφέλεια από κάποια στιγμιαία και απροπαρασκεύαστη εξομολόγηση, γιατί η αδυναμία της μνήμης να θυμηθεί τα πάντα, η έλλειψη χρόνου στο να εξετάσουμε τον εαυτό μας, όπως και η έλλειψη συναισθήσεως να αντιληφθούμε τον βαθμό της ενοχής μας, καθιστούν άκαρπη την εξομολόγηση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, αφήνουμε πολλά πάθη αθεράπευτα, τα οποία υπονομεύουν την υγεία της ψυχής και γίνονται σπέρματα νέων αμαρτημάτων.
Καθίσταται λοιπόν αναγκαίο αυτός που προσέρχεται στην εξομολόγηση να εξετάσει τις προηγούμενες ημέρες τον εαυτό του, να εκτιμήσει την κάθε του πράξη, να γνωρίσει τις ελλείψεις και τις υπερβολές του και έτσι να προσέλθει στην εξομολόγηση και μόνο γι’ αυτά να εξομολογηθεί. Εάν αναφέρει τον πνευματικό την αρετή του και τις καλές του πράξεις, παραλείποντας τα λυμαινόμενα πάθη και κρύβοντας τα μάλιστα με επιμέλεια, μοιάζει με τον ασθενή που μιλάει στον γιατρό για τη σωματική του ευρωστία και υγεία και δεν κάνει κανένα λόγο για την ασθένειά που του τρώει τα σπλάχνα. Το να αναφέρει κάποιος στον πνευματικό την αρετή και τα κατορθώματά του, και μάλιστα με υπερηφάνεια, είναι φαρισαϊκό, είναι ένδειξη κενοδοξίας και περιαυτολογίας. Αυτή η πράξη είναι τελείως ανάρμοστη σε κάθε περίπτωση· πολύ περισσότερο κατά την ώρα της εξομολογήσης προς τον Θεό, γιατί οφείλουμε να μη ξεχνάμε ότι όταν εξομολογούμαστε, παρουσιαζόμαστε ενώπιον του Θεού και εξαγορεύουμε τις αμαρτίες μας, πάντα το έλεος Του και την άφεση των αμαρτιών μας· τις αρετές μας ο Θεός τις γνωρίζει και δεν έχει ανάγκη από διερμηνέα, για να τους τις μεταφέρει. Όπως λοιπόν στον γιατρό αναφέρουμε αναλυτικά μόνο τα σχετικά με τις παθήσεις μας, έτσι και προς τον πνευματικό να εξομολογούμαστε με συντριβή και κατάνυξη μόνο τα πάθη της ψυχής μας. Επειδή δε οι εξομολογούμενοι προετοιμάζονται και για τη θεία Κοινωνία, είναι ανάγκη η προετοιμασία αυτή να έχει χαρακτήρα δοκιμασίας.
η αδυναμία της μνήμης να θυμηθεί τα πάντα, η έλλειψη χρόνου στο να εξετάσουμε τον εαυτό μας, όπως και η έλλειψη συναισθήσεως να αντιληφθούμε τον βαθμό της ενοχής μας, καθιστούν άκαρπη την εξομολόγηση
Κατάλληλος τρόπος στην προετοιμασία για την εξομολόγηση και τη θεία Κοινωνία θεωρείται από τους αγίους Πατέρες η νηστεία και η προσευχή· η πραγματική όμως νηστεία, όχι δηλαδή η φαρισαϊκή, αλλά η χριστιανική νηστεία που έχει ορισθεί από την Εκκλησία και αποσκοπεί στον κατευνασμό των παθών της ψυχής και του σώματος, στη συγκέντρωση του διασκορπισμού του νου μας και την ανύψωσή του από την ευτελή ύλη που αποσπά την προσοχή μας και προσελκύει τον νου μας στα ψυχοβλαβή και μάταια. Διότι είναι ανάγκη να γνωρίζει κάθε χριστιανός ότι ένα με την χριστιανική νηστεία και την προσευχή δεν υψώσει τον νου και την καρδιά του στον Θεό, εάν δεν συντριβεί η καρδιά του με νηστεία και αγώνα, είναι αδύνατο ο άνθρωπος να έλθει σε βαθιά συναίσθηση της αμαρτωλής κατάστασης, να εκτιμήσει το μέγεθος των αμαρτημάτων του, να ζητήσει με ζήλο και πόθο την άφεση γι’ αυτά και να θελήσει την ικανοποίηση της θείας δικαιοσύνης. Γιατί πρέπει να ξέρουμε ότι τόσο μόνο γνωρίζουμε τα αμαρτήματά μας, όσο φωτιζόμαστε άνωθεν· τόσο δε φωτιζόμαστε άνωθεν, όσο ο νους και η καρδιά μας υψώνονται προς τον Θεό· τόσο δε υψωνόμαστε, όσο ελαφρύτεροι γινόμαστε με τη νηστεία και την προσευχή. Η προσευχή και η νηστεία –η χριστιανική- είναι σαν καθρέπτης μέσα στον οποίο βλέπουμε τις αμαρτίες μας μαζί με την ασχήμια, την αισχρότητα και τον πραγματικό χαρακτήρα τους. Χωρίς νηστεία και προσευχή στερούμαστε αυτόν τον καθρέπτη και αδυνατούμε να έχουμε πραγματική εικόνα των αμαρτημάτων μας, τέλεια συναίσθηση, συντριβή καρδιάς και επομένως γνήσια και καρποφόρα εξομολόγηση. Ως εκ’ τούτου, επειδή η χριστιανική νηστεία και προσευχή είναι ο μόνος τρόπος προετοιμασίας για αληθινή εξομολόγηση, οφείλουμε να τηρούμε με επιμέλεια αυτές τις διατάξεις της Εκκλησίας, ώστε να εξομολογούμαστε σωστά, και είναι βέβαιο ότι δεν θα αποτύχουμε στον σκοπό μας να συμφιλιωθούμε με τον Θεό.
Απόσπασμα από το βιβλίο: «Περί επιμέλειας ψυχής – Αγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως», Άθως, Αθήνα 2013, σελ. 128-131