«…και η μίτρα…θα μεταβληθεί εις ακάνθινον στέφανον μάρτυρος ιεράρχου»
Προφητικά λόγια του Χρυσοστόμου κατά την ώρα της χειροτονίας του σε Μητροπολίτη Δράμας το 1902
«Ζητώ μεγάλον Σταυρόν, επί του οποίου θα δοκιμάσω την ευχαρίστησιν, καθηλούμενος και μη έχω έτερον τι να δώσω προς σωτηρίαν της ημετέρας λατρευτής πατρίδος, να δώσω το αίμα μου. Ούτως εννοώ το έπ’ εμοί την ζωήν και την αρχιερωσίνην”… “…και η μίτρα, έλεγε, την οποίαν αι άγιαι χείρες σου εναπέθεσαν επί της κεφαλής μου, εάν πέπρωται, να απολέση ποτέ την λαμπηδόνα των λίθων της θα μεταβληθεί εις ακάνθινον στέφανον μάρτυρος ιεράρχου».
…Σέ γράμμα του πρός τόν μετέπειτα καθηγητή τοῦ Πανεπιστημίου Λεων. Φιλιππίδη ὁ ἅγιος Χρυσόστομος ἔγραψε: «Διο ἐξωρίσθην καί πλειστάκις ὑπέμεινα τά πάνδεινα ὀνειρευόμενος ἑλληνικήν καί ἐλευθέραν τήν δούλην πατρίδα. Ἡ πραγματοποίησις τῶν ὀνείρων μέ εὗρε παρήλικα μέν, οὐχί δέ λευκότριχα. Καί ἰδού, ἐπί τῶν ἡμερῶν ἐμοῦ, τόν καυχώμενον ὅτι ὅπου πατῶ, ἐκεῖθεν ἀπελαύνεται ὁ Τοῦρκος, τό ὄνειρον, τό λαβόν σάρκα καί ὁστά ἐξαφανίζεται, διαλύεται, ἀποσυντίθεται. Καί ἰδού πρό τῶν πυλῶν τῆς Σμύρνης, τῆς ἑλληνικῆς, οἱ σφαγεῖς, Θεέ μου. Οἷον καί θέαμα καί ἄκουσμα. Ἐγώ νά ἐγκαταλείψω τήν Σμύρνην καί Μητρόπολίν μου; Ποτέ. Θά μέ κατεδίωκαν αἱ σκιαί τοῦ ἱεροῦ Πολυκάρπου, ὡς ἄνανδρον καί τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Ε΄ ὡς ἀνάξιον διάδοχόν του. Θνήσκων ἴσως ἐνισχύσω καί ἄλλους ἵνα μένουν πιστοί στό καθῆκον καί ποιμαίνωσι τό ποίμνιον ἐκτελοῦντες ὅσα κηρύττουν. Ἴσως, ἴσως τό αἷμα τό ὁποῖον θά χύσει ὁ σφαγεύς… συγκλονίσει τήν ἀνθρωπίνην συνείδησιν, ἴσως φωτίσει τόν νοῦν καί θερμάνει τήν καρδίαν τῶν ἰσχυρῶν τῆς γῆς νά κατανοήσουν ὅτι ὁ συντριβόμενος Ἑλληνισμός εἶναι ἄξιος ζωῆς καί ἐλευθερίας».
Τό ἴδιο βράδυ ἐπεσκέφθη τόν Ἅγιον Χρυσόστομον ὁ Πρόξενος τῶν ΗΠΑ στή Σμύρνη Γ. Χόρτον καί τόν παρώτρυνε νά φύγει: «θά σᾶς συνοδεύσω ἐγώ μέχρι τό ἀμερικανικό ἀντιτορπιλλικό πού βρίσκεται στήν προκυμαία γιά νά ἐπιβιβασθῆτε ἀσφαλῶς» τοῦ εἶπε. Ὁ Χρυσόστομος ἠρνήθη. Τό ἴδιο ἔπραξαν καί ὁ γάλλος Πρόξενος καί ὁ καθολικός Ἀρχιεπίσκοπος. Σέ ὅλους ἀπήντησε πανομοιότυπα: «Παράδοσις τοῦ ἑλληνικοῦ Κλήρου ἀλλά καί τό καθῆκον τοῦ καλοῦ ποιμένος εἶναι νά παραμείνει μέ τό ποίμνιόν του». Εἶναι 25 Αὐγούστου μέ τό παλαιό ἡμερολόγιο.
Ὁ λαός δέν ἔχει ἄλλον προστάτην, εἰ μή μόνον τόν Θεόν καί τήν Ἐκκλησίαν. Ὅλοι αὐτή τήν ὥρα σπεύδουν στή Μητρόπολη, γεμίζουν τόν αὐλόγυρό της, τόν αὐλόγυρο τῆς Ἁγίας Φωτεινῆς. Ὁ Χρυσόστομος κάνει ὅ,τι μπορεῖ γιά νά βοηθήσει. Τό Σάββατο ἐκεῖνο τό πρωΐ τελεῖ τή Θ. Λειτουργία στήν Ἁγία Φωτεινή. Εἶναι κάτωχρος ἀπό τήν ἀγρυπνία καί τή νηστεία.
Ὅταν ὅμως βγαίνει στήν Ὡραία Πύλη, γονατίζει καί προσεύχεται. «Ἡ Θεία Πρόνοια –λέγει- δοκιμάζει τήν πίστιν μας καί τό θάρρος μας καί τήν ὑπομονήν μας τήν ὥραν αὐτήν. Ἀλλ’ ὁ Θεός δέν ἐγκαταλείπει τούς Χριστιανούς. Εἰς τάς τρικυμίας ἀναφαίνεται ὁ καλός ναυτικός καί εἰς τάς δοκιμασίας ὁ καλός Χριστιανός. Προσεύχεσθε καί θά παρέλθει τό ποτήριον τοῦτο. Θά ἴδωμεν πάλιν καλάς ἡμέρας καί θά εὐλογήσουμεν τόν Θεόν. Θαρρεῖτε ὡς ἐμπρέπει τούς καλούς χριστιανούς». Τά λόγια τοῦ Ποιμενάρχου παρηγοροῦν καί στηρίζουν τό λαό. Ἀλλά τά γεγονότα ἐπέρχονται ἀμείλικτα.
Τήν ἴδια μέρα, ὁ ὁρκισμένος ἐχθρός του, ὁ στρατηγός Νουρεντίν Πασᾶς, ἄλλοτε σφαγέας τῆς Ἰωνίας, πού ἔχει εἰσέλθει στή Σμύρνη, ἐκδίδει προκήρυξη καλώντας Ἕλληνες καί Ἀρμενίους νά παραδώσουν τά ὅπλα. Στήν Ἁγ. Φωτεινή ὅμως ἐξελίσσονται ραγδαίως τά πράγματα. Τελειώνοντας ἡ θ. Λειτουργία καταφθάνει ἕνας ὑπαστυνόμος πού πληροφορεῖ τόν Χρυσόστομο ὅτι ὁ Φρούραρχος Σαλή Ζεκή βέης τόν ζητά στό Φρουραρχεῖο.
Γαλήνιος ὁ Χρυσόστομος ἀποχαιρετᾶ τό πλῆθος, καί ἀναχωρεῖ μέ τόν κλητήρα του, Θωμᾶ Βούλτσο. Ἀπό τήν κατάθεση τοῦ τελευταίου ἀπασπῶμε τίς πιό ἔγκυρες πληροφορίες. Ὁ φρούραρχος δέχτηκε τόν Χρυσόστομο, τοῦ προσέφερε βυσσινάδα καί τοῦ ὑπαγόρευσε μιά διαταγή. Μ’ ἕνα αὐτοκίνητο πού τούς παρεχώρησαν Ἀμερικανοί ἀξιωματικοί ἐπέστρεψαν στή Μητρόπολη. Ὁ Μητροπολίτης ἀντέγραψε καί κοινοποίησε στό λαό τή διαταγή τοῦ φρουράρχου: νά παραδοθοῦν τά ὅπλα καί ὅλοι νά μείνουν στά σπίτια τους. Στίς ὀκτώ τό βράδυ ἦλθε ὀ ἴδιος ἀστυνόμος μέ δύο ὁπλισμένους στρατιῶτες. Γιά τά παρακάτω ἀφήνουμε νά μιλήσει ὁ Θωμᾶς Βούλτσος πού ἔμεινε ἐπί μία 20ετία κοντά στόν Χρυσόστομο:
«….Ἦλθαν νά πάρουν τό δεσπότη πῶς τον ζητᾶ ὁ νομάρχης, δέν εἶπαν τό ὄνομα, νά πάη στό διοικητήριο μέ τρεῖς δημογέροντες. Ἐπήραμε τόν Τσουρουκτζόγλου καί τόν Κλιμάνογλου καί ἐμπῆκαν οἱ τρεῖς καί οἱ ἀστυνομικοί στό αὐτοκίνητο, γιά μένα δέν εἶχε θέση καί μοὖπε ὁ δεσπότης νά περιμένω στή μητρόπολη. Στάς δέκα τό βράδυ ἕνας ἀπό τούς στρατιῶτες, πού ἦλθαν τό ἀπόγευμα,-ἔφερε μία κάρτα τοῦ δεσπότη γιά τόν ἀδελφό του Εὐγένιο. Τοῦ ἔγραφε: «Ἀγαπητέ ἀδελφέ, μᾶς ἐκράτησαν ἀπόψε ἐμέ ὡς πρόεδρον τῆς Μικρασιατικῆς ἀμύνης, τούς ἄλλους ὡς μέλη. Μήν ἀνησυχῆτε». Ὁ Εὐγένιος ἄρχισε νά κλαίη. Τό ἄλλο πρωΐ, Κυριακή, στάς 8 μέ στέλνει νά μάθω γιά τό δεσπότη. Εὐρήκα τό Ζαδέ τῆς τραπέζης. Πρίν μισή ὥρα συνάντησε τόν ὑπαστυνόμο πού εἶχε πάρει τό δεσπότη. Αὐτός τοῦ εἶπε πώς τό δεσπότη τόν χάλασαν, καθώς καί τούς δύο δημογέροντες. Ἔτσι ἔγιναν. Ὥς τήν Τετάρτη πού ἔφυγα δέν μπόρεσα νά μάθω τίποτα ἄλλο».
Ἡ μαρτυρία τοῦ G. Horton: Γιά τήν ἱστορία, ἀξίζει νά σημειώσουμε πώς οἱ Τοῦρκοι «χάλασαν» καί τόν πιστό Εὐγένιο. Τόν κράτησαν φυλακή ἐπί 6 μῆνες καί μετά τόν ἀπηγχόνισαν. Ὅμως αὐτά πού δέν ἔμαθε ὁ πιστός Βούλτσος, γιά τίς τελευταῖες στιγμές τοῦ Χρυσοστόμου, τό μάθαμε ἀπό ἀλλοῦ, ἀπό μία ἀπροσδόκητη καί ἔγκυρη πηγή. Πρόκειται γιά τό βιβλίο τοῦ Ἀμερικανοῦ προξένου George Horton, «Ἡ κατάρα τῆς Ἀσίας». Ὁ Χόρτον ἔζησε ἀπό κοντά τό δράμα τῆς Σμύρνης, βοήθησε τόν πληθυσμό της καί τήν τραγούδησε στά ποίηματά του. Ἀλλά προτοῦ δώσουμε τόν λόγο σ’ αὐτόν, ἄς δοῦμε τί ἔγραψε γιά τή συνάντηση Νουρεντίν-Χρυσοστόμου, ὁ συγγραφέας Μιχ. Ροδᾶς, πού εἶχε ὑπηρετήσει ὡς διευθυντής τοῦ Γραφείου Τύπου τῆς Ἀρμοστείας. Ὁ Νουρεντίν, μόλις μπῆκε στό γραφεῖο του ὁ Χρυσόστομος, ἔβγαλε ἕναν ὁγκώδη φάκελο, πού ἔγραφε «Φάκελος Χρισοστόμου». Τόν ἄνοιξε κι ἔδειξε ὅλα τά ἀποκόμματα ἑφημερίδων πού περιεῖχαν λόγους τοῦ Χρυσοστόμου καί τόν ἐρώτησε:
– Εἶναι δικοί σου οἱ λόγοι αὐτοί;
– Ναί, ἀπήντησε ὁ δεσπότης, μέ ἀξιοπρέπεια ἀνθρώπου, πού ἐγνώριζε τί ἐσήμαιναν τά ἐρωτήματα τοῦ Τούρκου στρατηγοῦ.
Καί τώρα ὁ λόγος στόν Ἀμερικανό Ζώρζ Χόρτον, γράφει στίς σελ. 93-94 τοῦ βιβλίου του (ἑλληνική μετάφραση) τά ἀκόλουθα: «Ὅπως λέγουν (ὁ Νουρεντίν) εἶχε υἱοθετήσει τή μεσαιωνική ἰδέα νά παραδώσει τόν Μητροπολίτη στόν φανατικό ὄχλο, γιά νά τόν κάνει ὅ,τι ἤθελε. Δέν ὑπάρχουν ἐπαρκείς ἀποδείξεις τῆς ὀρθότητος αὐτῆς τῆς διαπιστώσεως, εἶναι ὅμως βέβαιο, ὅτι ὁ Μητροπολίτης θανατώθηκε ἀπ’ τόν ὄχλο. Ἐβιαιοπράγησαν ἐπάνω του, τοῦ ξερίζωσαν τή γενειάδα του, τόν ἐχτύπησαν μέ ρόπαλα καί μέ μαχαιριές, ὡσότου πέθανε καί ὕστερα τόν ἔσυραν σβαρνίζοντάς τον ἐπάνω στούς δρόμους. Τό μοναδικό του φταίξιμο ἦταν ὅτι ἦταν ἕνας Ἕλλην μέ μεγάλο πατριωτισμό καί εὐγλωττία πού ἐπιθυμοῦσε τήν πρόοδο τῆς φυλῆς του καί ἐργαζόταν γιά τό σκοπό αὐτό». Καί ὁ Χόρτον συμπληρώνει:
«Πέθανε σάν μάρτυρας καί ἀξίζει νά τοῦ ἀπονεμηθοῦν ὕψιστες τιμές ἀπό τήν Ἑλληνική Ἐκκλησία καί τήν Ἑλληνική Κυβέρνηση…». Εἶναι καιρός.
ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΟΝ ΑΓΙΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ ΣΜΥΡΝΗΣ
Ήχος γ΄ Θείας πίστεως
Μέγαν μάρτυρα η Εκκλησία,
μέγαν ήρωα το έθνος σύμπαν,
τον της Σμύρνης υμνούμεν Χρυσόστομον.
Και γαρ γενναίως αθλήσας υπέμεινεν
υπέρ πατρίδος και πίστεως θανατόν,
Ιεράρχου τε υπόδειγμα εαυτόν ανέδειξας
τον στέφανον λαβών τον αμαράντινον.